Na een eerdere blog over geluk, nu een artikel over een nog veelomvattender thema: geloof.
Geloof is denk ik het meest wezenlijke dat een mens drijft; ook voor mensen die zeggen niet te geloven!
Althans, dat geloof ik...

Allereerst maar direct een non-discussie voor eens en altijd beëindigen:
Atheïsten beweren vaak dat je het bestaan van een god niet kan bewijzen. Dat is naar mijn idee correct. Gelovigen schieten dan vaak in de verdediging dat je ook het 'niet-bestaan' van een god niet kunt bewijzen. Dat laatste is natuurlijk ook waar, maar geen sterk punt. Je kunt immers ook niet bewijzen dat er geen 13-koppig paars monster bestaat dat het universum geschapen heeft. Ofwel, dit soort discussies zijn al bij voorbaat zinloos. De essentie van een geloof is juist dat je het niet kan bewijzen. Anders zou het ook geen geloof heten.
Dan ook maar direct een ander groot misverstand uit de weg ruimen, namelijk dat atheïsten niet geloven. Ook Atheïsme is een geloof! Want ook als je gelooft dat er 'niets' is, geloof je in iets, namelijk in niets! (taalkundig juweeltje al zeg ik het zelf)
Ofwel wanneer je niet gelooft in een god, wil dat nog niet zeggen dat dat geen geloof is. Zo kun je bijvoorbeeld ook spreken van het geloven in de evolutietheorie, de meest populaire theorie onder Atheïsten over het ontstaan van het heelal. Want ook al zijn hier enkele wetenschappelijk onderbouwde inzichten over mutaties binnen soorten, het lijntje vanuit deze inzichten naar iets als een oerknal wordt wel erg gemakkelijk gemaakt.

Gelovigen in actie

Overeenkomsten
Er zijn een paar opvallende overeenkomsten tussen atheïsten (geloof in ‘niets’) en gelovigen (in de zin van een godsdienst aanhangen).
Beiden hebben vaak de neiging te denken dat ze de waarheid in pacht te hebben. Of om de cabaretier Hans Teeuwen te quoten: 'Gelovigen denken een monopolie op de waarheid te hebben.'
Zelf was ik op jonge leeftijd al nieuwsgierig naar hoe aanhangers van een geloof naar andere religies kijken. Als kind werd ik opgevoed binnen het christendom en stelde ik mijn moeder geregeld de vraag: 'Hebben alle andere religies het dan fout?' Of ook leuk: 'Stel dat ik in China geboren was, had ik dan het ‘verkeerde geloof’ gehad?'

Ik begrijp ergens wel dat dit voor gelovigen bijna onmogelijke vragen zijn. Met name wanneer de religie die men aanhangt er één is die hel en verdoemenis predikt over niet- en andersgelovigen. Want dergelijke vragen met een expliciet 'Ja' beantwoorden is vaak ook voor de gelovige te heftig. Je medemens een enkele reis naar de hel in het vooruitzicht stellen komt in ieder geval inhumaan en extremistisch over.
Echter, door aan andere godsdiensten ook bestaansrecht toe te kennen begin je te zagen aan de stoelpoten van je eigen geloof. Oftewel: er treed een beschermingsmechanisme op waarbij bij dit soort vragen de deur dicht gaat. Mijn moeder gaf dan ook nooit echt antwoord op mijn vragen maar ging via een omtrekkende beweging snel verder met het 'pitchen' van het eigen geloof.

Ook nu stel ik aan gelovigen nog steeds graag de vraag hoe het dan zit met andere geloven.
Recentelijk stelde ik de vraag nog eens aan een evangelist aan de deur. Maar ook deze weigerde een antwoord te geven en begon direct alszijnde een soort mantra allerhande Bijbelteksten te citeren. Ik heb de deur voor deze meneer dan ook vrij snel moeten sluiten.

Het ontwijken van bepaalde vragen is iets dat je grappig genoeg ook bij veel atheïsten ziet. Ook deze menen de waarheid te kennen en lijken in een gesprek bijna letterlijk te blokkeren wanneer je de vraag stelt of het 'mogelijk toch niet anders kan zijn'. Het is soms gewoonweg niet bespreekbaar. Waar gelovigen niet buiten de kaders van hun eigen religie durven gaan, doen atheïsten hetzelfde met hun 'geloof': de wetenschap en rede. En dus gaan ze zich vaak ongemakkelijk voelen wanneer er vragen komen die niet met deze wetenschap en rede te beantwoorden zijn.

Waar komen al die religieuze geschriften vandaan?

Mijn Geloof
Zelf zou ik mij omschrijven als een agnost, oftewel iemand die het gewoonweg niet weet.
Als agnost heb ik zelf minstens zoveel moeite met atheïsten als met gelovigen. Atheïsme is me te kort door de bocht. Een vraag waar atheïsten, die voor alles een wetenschappelijke verklaring zien, nooit antwoord op geven is bijvoorbeeld: 'Waar komen al die gedetailleerde religieuze boeken en geschriften vandaan?' Het lijkt mij sterk dat een boek als de bijbel ooit als een soort practical joke is geschreven. Of door boosaardige mensen is verzonnen om de mensheid voor de gek te houden en te kunnen onderdrukken. Ik geloof daar niets van (let op de woordkeuze: 'geloof'!). Het enkele gegeven dat er zo veel gedetailleerde religieuze geschriften en verhalen bestaan pleit er voor mij voor dat er 'iets' is.

Beperkingen
Al op jonge leeftijd werd ik me bewust van mijn beperkingen als het gaat om de grote (levens)vragen. Ik kan mij bijvoorbeeld nog herinneren hoe ik als kind aan mijn vader vroeg hoe het kon dat het heelal oneindig groot was?
Zijn antwoord: 'Stel dat je aan het einde van het heelal een muur plaatst, wat bevindt zich dan achter die muur?'
Op die manier kon ik oneindigheid weliswaar beredeneren, maar ik kon het niet bevatten. Zo ook met getallen. Oneindig groot betekent wellicht ook oneindig veel planeten? 832946124274* planeten, dat kunnen mijn hersens nog net aan. Maar bij oneindig veel planeten gaat mijn brein op tilt. Want wat gebeurt er dan wanneer je ze gaat tellen?
*achthonderd tweeëndertig miljard negenhonderd zesenveertig miljoen honderd vierentwintig duizend tweehonderd vierenzeventig
 

Hoe is het heelal tot stand gekomen?

Godservaringen
Alhoewel zelf niet praktiserend, heeft het geloof en religie me altijd wel gefascineerd. Zo keek ik bijvoorbeeld graag naar beelden van een EO-jongerendag waarbij de aanwezigen zich vol overgave stortten in gospel en lofuitingen. Ik kijk dan vooral met verwondering. In de blikken van de jongeren zie ik steevast iets wat anders is dan in blikken van 'gewone' mensen. Wat is dat 'iets'? En waarom heb ik dat iets niet?

Geloof wordt doorgaans door de ouders met de paplepel ingegeven. Ofwel herkomst (cultuur) en opvoeding spelen een enorme rol bij de keuze voor een geloof. Interessanter wordt het - wat mij betreft - wanneer mensen zichzelf heel bewust tot een geloof bekeren. De krachtigste manier om tot geloof te komen is denk ik altijd een (spirituele) ervaring. Verhalen van mensen die een godservaring hebben gehad, hebben mij dan ook altijd geïntrigeerd. Hetzelfde geldt voor bijna-doodervaringen (BDE). Deze werken vaak levenstransformerend. Waarbij mensen met deze ervaring uit hun BDE terugkomen met een ander bewustzijn en nooit meer met het oude bewustzijn naar de wereld kunnen kijken.

Ook wanneer ik voor mezelf spreek zijn ervaringen veruit de krachtigste bronnen van geloof. 
Zo heb ik in mijn studententijd een keer meegedaan aan een 'glaasje-draai-experiment' vanuit de stellige overtuiging dat dit volslagen onzin was. Het liep anders dan verwacht. Er gebeurde vanalles wat compleet buiten mijn referentiekader viel en waar ik, hoezeer mijn brein ook zijn best deed, geen enkele logische verklaring voor kon vinden. En dat is doodeng. Je wereldbeeld gaat namelijk wankelen.
Hoewel ik de volgende dag in lichte paniek snel een verklaring verzon voor de gebeurtenissen van de avond ervoor, wist ik toen al dat deze als enige doel had mezelf voor de gek te houden. Op een wezenlijk niveau was er door de ervaring iets veranderd...

Ook later in mijn leven kwamen ervaringen voorbij waar ik niet om heen kon. Dat alles heeft mij niet tot een geloof gebracht maar zorgt er wel voor dat ik tot de ietsisten gerekend mag worden. (Alhoewel wat mij betreft een term als allesist, ofwel er is 'van alles', beter de lading dekt. In die zin ben ik dan ook geen 100% zuivere agnost.)

Angst regeert
Veel atheïsten zullen, wanneer ze in de gelegenheid worden gesteld iets van geloof te ervaren, vaak niet thuis geven ('Ik heb geen tijd voor die flauwekul'). Iets ervaren is voor een atheïst doodeng omdat daarmee mogelijk zijn eigen geloof ('Het niets') in twijfel zou moeten worden getrokken. En net zoals het voor mij als studentje Economie doodeng was om mijn wereldbeeld ter discussie te moeten stellen, zo worden de meeste mensen niet graag uitgedaagd om hun wereldbeeld op de proef te stellen.
Dat geldt wellicht nog meer voor gelovigen. Deze zullen meestal liever niets van een andere religie ervaren. Ook zullen gelovigen vaak selectief oren en ogen sluiten wanneer er een wetenschappelijke ontdekking komt die iets van hun geloof ontkracht. Geloof is derhalve vaak omgeven met de angst om van je geloof te vallen!
Mijn grootste les van het rijstexperiment was dan ook niet zozeer of dat waar is of niet, maar dat ik leerde dat mensen doodsbang zijn om hun vooringenomen beeld te toetsen.

Mensen willen geloven
Geloof maakt mensen gelukkiger, zo blijkt uit onderzoeken. Het geeft steun, houvast en betekenis aan het leven. Het is dan ook niet zo vreemd dat veel mensen willen geloven. Willen geloven dat er 'meer' is, willen geloven dat een overleden dierbare verder leeft in een mooi hiernamaals, willen geloven dat alles een reden heeft, etc.

Dit willen geloven levert praktisch wel de nodige problemen op. Door te willen geloven worden mensen vaak ook goedgelovig en dus vatbaar voor allerlei onzin. Mensen iets laten geloven is niet moeilijk. Elke zelfbenoemde goeroe met enig charisma kan eenvoudig zieltjes winnen. En ook ik leerde via bovenstaand experiment hoe makkelijk het was om enkele vriendinnen te laten geloven dat ik een bijzondere gave had. Zo sterk zelfs dat ik me bijna bezwaard voelde wanneer ik, even later, mijn verkregen magiër-status weer inleverde door op te biechten dat ze misleid waren.

Bovenstaand experiment komt uit het boek The Game van Neil Strauss. In dit boek beschrijft hij hoe hij wordt ingewijd als PUA (Pick-Up Artist) en getraind wordt in het versieren van vrouwen. Zijn 'opleiding' is boven alles een soort van hogeschool in de misleiding en manipulatie van de vrouwelijke geest.
Mystery, zijn 'leermeester' leert hem dat vrouwen graag willen geloven en spiritualiteit willen ervaren.
'En dan geven we die ze toch!', aldus Mystery.
In versiergesprekken werkt de truc als volgt. De PUA vraagt aan zijn target of deze gelooft in gedachten lezen. Veel vrouwen staan open voor deze mogelijkheid of zijn er op z'n minst nieuwsgierig naar. De PUA vraagt een getal in gedachten te nemen en gaat vervolgens ter versterking een beetje mysterie creëren: 'Kijk in mijn rechteroog en denk aan het getal ...' En dan noemt de PUA het getal: 7.
Het hele geheim is hier wetenschap. Waar de vrouw denkt dat de PUA een kans van 1 op 10 heeft, heeft deze in werkelijkheid een kans van zo'n 70%. Omdat 70% van de mensen voor het getal 7 kiest.
Getallen zijn niet zo neutraal als ze lijken. Zo mijden mensen graag de uitersten (1 en 10). Veel getallen hebben onbewust een negatieve connotatie (bijvoorbeeld 1 t/m 5 is een onvoldoende op school, en een mager zesje is ook niet al te best). Daarbij is de 7 een getal dat terug komt op veel plekken. Zoals de 7 spirituele wetten van succes, de 7 wereldwonderen... In het westen wordt de zeven als geluksgetal beschouwd!
Wanneer de PUA goed zit, dan is er het magische moment en is deze al aardig op weg de dame te veroveren. Wanneer deze fout zit is er direct iets van een grap paraat als 'En jij geloofde dat...' En ook dan is veelal het ijs gebroken zodat de PUA verder gaat naar de volgende stap binnen de verleidingsfuik. Ofwel alle wegen leiden naar Rome of - preciezer - de slaapkamer van de PUA.

Wanneer je gaat zien hoe makkelijk het is om mensen iets te laten geloven, dan kun je je vraagtekens zetten bij hoe het geloofsproces bij meer serieuze geloofsvraagstukken werkt. In die zin begrijp ik ook goed dat veel nuchtere mensen heel sceptisch naar geloven kijken. Het zou me ook niet verbazen wanneer er naast een verslavingsgen nog eens een geloofsgen ontdekt wordt.

Geloof is het meest wezenlijke...
Even terug naar mijn uitspraak aan het begin van dit artikel:
'Geloof is het meest wezenlijke dat een mens drijft.'
Praktiserend gelovig of niet: geloof zit diep in ons systeem. Veel dieper dan menigeen zich bewust is.

Een voorbeeld: Het is vandaag zondag en op zondagen kan ik heerlijk schaamteloos nietsdoen; lekker lummelen terwijl ik me daar helemaal goed bij voel. Wanneer ik morgen, de maandag, eveneens met nietsen zou invullen, zou het anders voelen. Ergens kruipt een schuldgevoel naar boven dat lummelen op een maandag niet mag. Wanneer je kijkt naar waar dat schuldgevoel vandaan komt, dan heeft dat alles te maken met geloof. De zondag als toegestane vrije rustdag is uiteindelijk terug te voeren op het christelijk geloof. Dus, of ik het nou wil of niet, christelijke normen en waarden en calvinistische gedachtegoed zit diep in mijn DNA verankerd:
'In het zweet des aanschijns zult u uw geld verdienen' en 'Het leven is geen lolletje; paraplu parasolletje'.

Leven in angst
Religie brengt de mensheid denk ik vooral iets moois. Het geeft houvast. Geloven geeft zin aan het leven en daarmee is geloven zinvol. Los van de vraag of dat wat men gelooft ook de waarheid is.

Zelf zou ik ook liever overtuigd gelovig zijn dan als een 'verweesde' agnost in onzekerheid te leven. Als agnost hou je feitelijk alle opties open en dat brengt de nodige onzekerheid met zich mee. En hoe onzichtbaar ook, dat beïnvloed mijn leven. En wel meer dan ik zou willen...
Wanneer ik bijvoorbeeld een overtuigd atheïst zou zijn, dan zou ik anders gaan leven. Dan geldt direct: 'Je leeft maar één keer', en dan zou ik daar het maximale uit willen halen. Voor mij zou dat betekenen dat ik de komende jaren om te beginnen allereerst alles gaan doen waar ik zin in heb. En, mocht ik daar op mijn oude dag een te hoge prijs voor betalen, dan zou ik er zelf weinig moeite mee hebben er dan iets eerder uit te stappen. In mijn persoonlijk levensvisie is daar niets mis mee. Maar vanuit de verschillende geloven staat mij dan heel wat straf te wachten voor al mijn egocentrisch en onverantwoord gedrag.

Ofwel, godsdiensten brengen naast veel moois helaas ook veel angst. Neem alleen al het hele idee van een hemel en een hel uit het christendom. Dat is een idee dat mensen aardig bang kan maken. En zo hebben eigenlijk alle godsdiensten wel een straf in petto voor de mensen die niet leven volgens het boekje. Zelfs binnen een meer 'zachte' religieuze stroming zoals het boeddhisme.
In het boeddhisme heb je het fenomeen karma, ofwel alles wat je uitzendt komt als een boemerang weer bij je terug. En daar is je karma dus je straf wanneer je iets gedaan hebt dat je beter niet had kunnen doen. Daarnaast kun je net als op school in een cyclus van reïncarnatie 'blijven zitten'. Wanneer je de lessen onvoldoende leert moet je nog een keer met een vergelijkbare opdracht incarneren. Niet altijd een prettig idee als je even in een mindere incarnatie zit.

Maar ik dwaal af, ik zou dus liever geloven dan agnost zijn. Maar geloof is geen keuze. Het is iets wat je hebt of wat je niet hebt.

Alles is waar?!
Tot slot nog een intrigerende gedachte om dit stukje af te sluiten.
Mijn ervaring is dat wanneer je je openstelt voor een geloof je bijna als vanzelf waarheden in dat geloof gaat vinden.
Voor een deel is dat waarschijnlijk suggestie of beter het waarnemereffect (Het woord 'waarnemen' heeft het al in zich: iets 'voor waar nemen'). Interessanter is dat er op het gebied van geloof ook echt vanalles te ervaren is.

Wellicht is het zo dat hetgeen je gelooft waarheid wordt. Geloof je dat je met engelen kan praten, dan kan dat. Geloof je in een hemel na de dood, dan kom je daar. Ben je atheïst, dan verdwijn je in het niets. En hindoeïsten en boeddhisten reïncarneren er vrolijk op los. En de enkeling die gelooft in een paars 13-koppig monster... Precies!
Dus misschien is het met alle godsdiensten niet of-of maar en-en en zijn ze allemaal waar!? En is een specifieke religie niets anders dan andere route binnen the matrix van ons universum. Omdat er binnen deze gedachtegang dus geen absolute waarheid is kunnen alle godsdienstoorlogen per direct gestaakt worden. Mooi toch?!
Nu alleen nog wat mensen vinden die dit willen geloven.