Nazomer 2010. Ik ben in Ahrweiler, een fraai plaatsje in Duitsland met vakwerkhuizen omringt door een oude vestingmuur. En ouderen, heel veel ouderen. Ahrweiler ligt geschakeld aan het kuuroord Bad Neuenahr en dus barst het in Ahrweiler van de oudjes.
Zittend op het terras kijk ik met een mengeling van amusement en verbazing naar de parade van ouderen die, al dan niet met hulpmiddelen, zuchtend en strompelend aan mij voorbij trekt. Het plaatje oogt bepaald niet fris en fruitig, om het zacht uit te drukken. Daarbij lijkt het of het overgrote deel van de stoet zelf ook niet al te vrolijk is met hun in verval zijnde lichaam en geest.
 

Al dan niet met hulpmiddelen

Deze bonte optocht van ouderen aan mij voorbijtrekkend kon ik een binnenpretje niet onderdrukken. Een gedachte waarin ik de groep oudjes even bij elkaar roep om ze (in komisch slecht Duits) te informeren dat het zo niet verder kan.
'Beste mensen, laten we even reëel zijn. Dit heeft allemaal geen zin meer. En nee, ook dat kuren van jullie gaat niet meer helpen, het is een zinloze exercitie. Het spijt me het te moeten zeggen maar jullie kosten de gemeenschap ook nog eens handenvol met geld, en dat terwijl dit nauwelijks enige levensvreugde oplevert. Dus laten we reëel zijn, de koek is op. We gaan ermee stoppen... dit dient geen enkel doel meer...'
 

Verbazing
Achter het binnenpretje gaat een meer serieuze vraag schuil:
waarom hebben al deze ouderen er blijkbaar toch nog steeds zin in? En met ‘zin’ bedoel ik: zin in het leven? Of is dit pure instinctieve overlevingsdrang die de zin overstijgt?
Wanneer ik praat over de dood steek ik vermoedelijk behoorlijk anders in elkaar dan de gemiddelde medemens. Velen zullen mijn gedachtes zelfs extreem vinden.
Als student maakte ik altijd al de grap dat ik er op mijn 50e levensjaar mee zou stoppen. En dan ter afscheid een groot feest zou geven voor vrienden en bekenden. Inmiddels, 43 jaar, word ik nog wel eens door vrienden aan deze uitspraak herinnert met het grapje dat ze over een aantal jaar een leuk feestje hebben.
Hoewel mijn 'afscheidsfeest' de nodige ironie kent; in bijna elke grap zit wel een kern van waarheid. Ik verwacht dat er bij mij een keer een moment komt dat ik denk: 'het is wel mooi geweest...' Voor mij dan liever geen 2e heupoperatie, geen kuuroorden, geen nieuwe hartklep, geen vijftien verschillende soorten medicijnen, geen hypermoderne rollator... Allemaal niet zinvol. Wanneer voor mij om redenen van fysieke of geestelijke aftakeling de geest uit de fles raakt, mag het leven wat mij betreft ook stoppen. Voor mij is de zin van het leven grotendeels de zin in het leven. En ik weet al uit ervaring dat deze bij mij grotendeels afhangt van mijn gezondheid. 
 
Exit-pil
Nu klinkt mijn ‘het-is-wel-mooi-geweest’ op zich niet onsympathiek. En ik vind het zelf ook geen slechte filosofie. In mijn ogen is deze filosofie in elk geval beter dan levens oneindig lang te rekken met behulp van allerlei moderne medische middelen. Alleen wanneer ik deze gedachte praktisch ga invullen kom ik op een heel gevoelig gebied. Want, hoe stop je er dan mee wanneer het mooi is geweest?
Ik heb daar wel een idee over. Mijn voorkeur zou uitgaan naar een soort van exit-pil. Een pil die een zachte en pijnloze dood garandeert. Een pil die je zelf besluit te nemen wanneer de tijd daar is. Daarmee haal je ook de vervelende verantwoordelijkheid weg bij artsen, zoals in het geval van euthanasie.
Nu ben ik slim genoeg om in te zien dat een dergelijke pil er niet zo snel gaat komen. Deze kent teveel bezwaren en complicaties. Alleen al de vraag hoe te voorkomen dat mensen met een kort dipje niet te snel aan de exit-pil gaan, is er één waar ik geen antwoord op heb.
 

 

Jan: 'Hoe gaat het met Annie?' Kees: 'Annie? Die is helaas niet meer onder ons. Zo was vorige week erg misselijk en zag het even helemaal niet meer zitten.' Jan: 'Exit-pilletje?' Kees: 'Tja, zo gaat dat tegenwoordig.'

Geloof
Los van de haalbaarheid en wenselijkheid vind ik gedachtes over een dergelijke exit-pil interessant. Het raakt namelijk een aantal heel essentiële thema's in het leven.
Ook al zou ik zelf de voorkeur hebben om over een dergelijke exit-pil te beschikken, ik zou ik deze hoogst waarschijnlijk niet gebruiken. Ook niet wanneer ik denk: 'het is wel mooi geweest'.
Dit heeft bij mij niet zozeer te maken met de sterke instinctmatige drang tot overleven, maar met het verbod op zelfbeschikking. En de angst hiervoor een prijs te moeten betalen in een mogelijk hiernamaals.
Qua geloof ben ik een redelijk zuivere agnost, oftewel: ik weet simpelweg het niet. Hoewel ik dus niet een geloof aanhang sluit ik de mogelijke waarheid van diverse religies dus ook niet bij voorbaat uit. En de meeste religies zijn niet al te positief over zelfbeschikking (in de zin van zelf bepalen wanneer ‘het mooi is geweest’).
Het christendom, waarmee ik ben opgevoed en dat qua normen en waarden dus in mijn systeem zit, is duidelijk: God schenkt ons het leven en wij hebben er geen recht op dat af te wijzen. Dit botst natuurlijk direct met iets als een vrije wil. Maar het is duidelijk dat de kerk zelfbeschikking afwijst en de straf voor wie daarvoor kiest is mogelijkerwijs hoog: de hel?!

 

Interessant is overigens dat het oordeel over zelfdoding niet zozeer in de bijbel te vinden is. Ik quote even een artikel op Alforto:
'Pas in de vierde eeuw na Christus heeft de kerk zelfdoding veroordeeld als een zonde als antwoord op de populariteit van zelfdoding. Elke godsdienst die predikt dat de hemelse wereld na dit leven ons verlost uit een diep tranendal, heeft natuurlijk een goede reden nodig om gelovigen te weerhouden onmiddellijk naar het paradijs af te reizen. De kerk deed dit door af te kondigen dat zelfdoding een zonde was en leidde tot een leven in de hel.'

Ook de meeste andere godsdiensten zijn niet al te positief over zelfdoding. De Islam (en de Koran) zijn duidelijk en verbieden het. Maar ook bijvoorbeeld bij het mildere boeddhisme leidt dit tot ‘slecht karma’ waar je in de volgende ronde (reïncarnatie) de prijs voor betaald.
En met al deze geloven komt nu het probleem van de agnost: omdat ik niets zeker weet kan ik ook niets 100% uitsluiten. Oftewel, ik zou het risico van het slikken van een exit-pil waarschijnlijk toch iets te groot vinden. Bij dit soort gedachten alleen al wordt ik weer bewust hoe diep geloof in de mens verankerd zit. En dat geloof helaas ook angst zaait!
 

Nog even een klein zijsprongetje dat wel past in de context van dit artikel: waar ik me ook altijd over heb verbaasd zijn religies waarbinnen gelovigen uitkijken naar een eeuwig leven in de hemel na hun dood. Als ik bij de dood mocht kiezen tussen volledig verdwijnen of eeuwig leven kies ik absoluut voor het eerste. Beseffen mensen bij het woord eeuwig eigenlijk wel hoe lang eeuwig is? En stel dat alle gouden poorten en fonteinen in de hemel na een paar duizend jaar onverhoopt toch wat gaan vervelen maar je weet dat je nog eeuwig te gaan hebt? Pfff ik moet er niet aan denken... Dus als er hogere machten zijn die beslissen over ons, dan hoop ik dat die met mijn overwegingen rekening houden. En als we dan toch eeuwig moeten leven, dan graag een regelmatige reset van mijn bewustzijn zodat ik me daar in elk geval niet bewust van ben.

 

De Exit-pil...

Leven zonder angst
Als gedachte-experiment is de exit-pil ook een interessante…
Stel dat dit pilletje er zou zijn, zou dat mijn leven vandaag veranderen? Het antwoord is: 'Ja!'. Heel veel handelingen in het leven zijn gebaseerd op een angst voor later.
Stel dat ik de vrijheid zou hebben om zelf het eindpunt in mijn leven te bepalen, dan zou dit dermate veel gemoedsrust opleveren dat ik nu waarschijnlijk anders zou gaan leven. Zo verlang ik wel eens terug naar het gevoel dat ik had gedurende mijn lange reizen. De vrijheid, het avontuur, het mystieke… Geregeld borrelt er bij mij dan ook het verlangen op om al mijn geld op te nemen en de mooiste plekken op de wereld te gaan bezoeken. En daarbij alles wat mij in het leven nog leuk lijkt om te doen ook daadwerkelijk te gaan doen. De vraag is hier dus: wat weerhoudt mij? Het simpele antwoord: ANGST.

Zo lijkt het mij niet zo verstandig om nu al te stoppen met werken en al mijn geld er doorheen te gaan jagen, want wat doe je tegen de tijd dat het geld op is? Wellicht is mijn positie op de arbeidsmarkt dan al verslechterd, of is mijn gezondheid niet meer goed genoeg om een inkomen te genereren. En geld sparen voor een pensioen kan al helemaal niet meer… Een aantal dingen die ik nu doe, doe ik soms met enige tegenzin omdat ik mijn toekomst wil veiligstellen. Zodat ik op mijn oude dag ook nog de hypotheek kan betalen.

 

Een exit-pil zou mijn kijk op het leven dus ook nú veranderen. Stel dat het pilletje bestaat en dat het gebruik ervan is toegestaan (of dat het geloof mij geen angst inboezemt), dan zou het voor mij een perfecte escape zijn. Niet zozeer met de intentie daar gebruik van te maken, maar meer voor achter de hand. Als een soort van worst-case-scenario.
Dan zou ik nu ten volle gaan genieten van alles wat het leven te bieden heeft. En mocht ik hierdoor uiteindelijk in een uitzichtloze situatie terecht komen, dan heb ik altijd de mogelijkheid om eruit te stappen. En tegelijkertijd dankbaar terug te kijken op alle mooie momenten.
Oftewel: de angst voor later beperkt mij nú om voor een stukje mijn leven in te vullen zoals ik het zou willen… 


Begrip
Na al deze omzwervingen nog even terug naar de vraag aan het begin van dit artikel. Wat maakt dat de aftakelende oudjes nog zo sterk aan het leven hangen? Wat is die levenslust? Is het die ene blik van de kleindochter die al het lijden compenseert? Is het overleven tegen beter weten in?
Deze vraag is voor mij ook veel breder dan alleen een groepje ouderen in Ahrweiler. Zo heb ik nooit begrepen dat een veroordeelde drugssmokkelaar een levenslange celstraf in een gevangenis ‘from hell’ verkiest boven de doodstraf. En zo zou ik nog vele voorbeelden kunnen aandragen waarbij ik me afvraag waarom iemand er nog zin in heeft. En de hamvraag: waarom ik dat niet zou hebben?
Antwoorden op deze vragen zal ik waarschijnlijk nooit krijgen. Ik heb inmiddels geleerd dat je de ander nooit helemaal kan begrijpen. Je kunt niet voelen wat een ander voelt, niet denken wat een ander denkt en niet geloven wat een ander gelooft. Dat kan alleen wanneer je die ander eventjes kan zijn. En dat gaat niet. Alleen als de kijk op het leven van 'de ander' ergens resoneert in jezelf is er sprake van echt begrip.

Daarbij komt: niets is zeker en zelfs dat niet. Dus wie weet ben ik ook op mijn tachtigste, negentigste of honderdste levensjaar nog krampachtig bezig mijn leven te verlengen?

Voor wat betreft dit stukje ga ik er wel een punt achter zetten. Het is wel mooi geweest zo ;-)