Bij het ontbreken van een hoger levensdoel of geloof is voor mij het voornaamste streven ‘gelukkig te zijn’. Eigenlijk is de hele invulling van mijn leven een soort continue zoektocht naar het maximaliseren van mijn geluksgevoel.

Het recept voor gelukkig zijn lijkt simpel. Doe zoveel mogelijk dingen waar je gelukkig van wordt, vermijdt brengers van ongeluk en je zal gelukkig zijn.
Ik weet inmiddels wel zo’n beetje waar ik gelukkig van kan worden:
Mooi weer, reizen, verliefd zijn, leuke en interessante mensen, koffie, zoenen, inspiratie, schoonheid (in de breedste zin), een goed gesprek, sporten, lekker eten, bier, dansen, natuur, seks, nieuwe kennis en inzichten, chocola, een kopje van mijn kat, zingen (karaoke!), een goed boek, mensen kijken terwijl ik op een terrasje zit, een mooie film, muziek, ontroering, knuffelen, etc.
Het is een breed palet van grotere en kleinere geluksbrengers. Maar ook al heb ik aardig op een rijtje wat mij gelukkig maakt; toch valt gelukkig zijn mij niet altijd mee.
Tijd om dus eens stil te staan bij de grote vragen rondom geluk: 'Wat is de essentie van geluk?' 'Waarom is het zo moeilijk om langdurig gelukkig te blijven?' 'Moet je geluk hebben om gelukkig te zijn of is geluk maakbaar?'
 

Happiness

Verlangens
Eén van mijn grootste problemen met gelukkig zijn zit in verlangens. En dan met name in de vervulling daarvan. Dat klinkt wellicht onlogisch, want wanneer een verlangen wordt ingevuld is dat in eerste instantie natuurlijk prettig. Wanneer ik bijvoorbeeld veel zin heb in chocola kan een lekker stuk chocola mij enorm gelukkig maken. De eerste paar stukjes chocola zijn vaak heerlijk maar halverwege de reep is het verlangen eigenlijk al bevredigd*.

*Meestal eet ik nog wel door maar dan puur op basis wilskracht en doorzettingsvermogen. Op zich mooie kwaliteiten, alleen word je daar in dit voorbeeld niet gelukkig van. Een teveel leidt er al snel toe dat de oorspronkelijke ‘chocolate-high’ omslaat naar misselijkheid met bijhorende post(natale)-chocolade-depressie...

Meer algemeen: het probleem van het vervullen van het verlangen is dat het bijbehorende geluksgevoel verdwijnt zodra het verlangen bevredigd is. En het vervullen zelf is veelal iets wat slechts een zeer tijdelijk geluk voor korte duur oplevert. Waarna aansluitend vaak weer een soort van leegte komt.


Omgekeerd kunnen verlangens die niet bevredigd worden wel voor langdurig ongeluk zorgen. Een voorbeeld: het is wel eens voorgekomen dat een vrouw waar ik mee naar bed wilde, niet met mij naar bed wilde (om geheel onbegrijpelijke redenen, maar dat terzijde). Het resultaat is dat het verlangen alleen maar sterker wordt. En een groot verlangen dat niet wordt ingevuld draagt altijd weer bij aan een stukje minder geluk.

Gewenning
Een ander geluksprobleem waar wij mensen (ik in elk geval) mee worstelen is gewenning. Daarmee bedoel ik dat sommige dingen wel erg snel gewoon worden en het bijzondere ervan verloren gaat. Het is een vrij hopeloos mechanisme…
Zo zie ik de schoonheid van mijn prachtige zonneklok bijna niet meer omdat deze 'gewoon geworden' is, zo is het lieve kopje van mijn kat in de ochtend nog altijd lief maar minder bijzonder dan in het begin en zo komt ook de 'wooow' bij de eerste blik in de Grand Canyon nooit meer met dezelfde intensiteit terug.
Het probleem van gewenning speelt naar mijn idee ook bij geld en is een van de redenen waarom geld niet langdurig gelukkig maakt. Een hoger welvaartsniveau went gewoon heel snel.
 

Grootste plassersyndroom De reden dat geld niet gelukkig maakt zit niet alleen in gewenning. Geld is veel meer dan een middel om comfortabel te kunnen leven. Het is (met name voor mannen) een statussymbool; één waar veel mensen zelfs hun identiteit aan ontlenen. Een goede vriend van mij had enige tijd terug een hoge functie bij een telecomgigant. De bedrijfscultuur, die aan de top nogal gekenmerkt werd door haantjesgedrag, wist hij pakkend samen te vatten in het zinnetje: 'Het draait er uiteindelijk toch allemaal om wie de grootste plasser heeft.' Ik denk dat er in deze uitspraak veel waarheid schuilt. We vergelijken onze rijkdom altijd met die van de buurman en om een hogere status te krijgen is het van belang dat je die buurman aftroeft. Ofwel: rijkdom is altijd relatief. Waar iemand in Afrika rijk kan zijn als hij in het dorp een rieten dak op zijn hutje heeft, kan hier iemand arm zijn als hij niet drie keer per jaar op vakantie kan. Mensen vergelijken altijd met anderen in de omgeving en als deze rijker zijn, voelt dat vervelend aan. Er zit derhalve een competitie element in. Je wilt immers meer (zijn) dan de buurman. Veel mensen die 'het spel om de grootste plasser spelen', begrijpen niet dat het een spel is wat je uiteindelijk nooit kunt winnen. De ellende is namelijk dat er altijd mensen zullen zijn die het beter doen. Want stel dat je na vele jaren hard werken, ellebogenwerk en/of dubieus graaien met een paar miljoen op de golfbaan staat naast Bill Gates. Tja, dan sta je er eigenlijk toch weer met een sneu plassertje bij. Geld maakt in absolute zin dus niet gelukkig. Alleen in relatieve zin. Dit alles speelt uiteraard alleen voor mensen die de luxe hebben dat ze zichzelf in de basisbehoeften om te overleven kunnen voorzien. Een gebrek aan geld (en alle bijhorende stress) kan andersom wel weer ongelukkig maken.

Bij gewenning speelt ook het fenomeen dat we automatisch alles gekleurd door eerdere ervaringen waarnemen. Ik kan me bijvoorbeeld nog herinneren dat ik in Australië aan het backpacken was in een gebied met prachtige watervallen. En te midden van al dit indrukwekkend natuurschoon was ik best even erg gelukkig. Alleen ging ik waterval nr. 5 toch vergelijken met waterval nr. 3, die mooier en spectaculairder was, waardoor ik waterval nr. 5 eigenlijk nauwelijks meer kon waarderen...
Door al het vergelijken kom je in de voortdurende cyclus terecht waarin je steeds weer op zoek moet naar iets nieuws of nog iets beters. Telkens het nog groenere gras aan de andere kant van de heuvels opzoeken. Op zich best leuk - want het zorgt voor beweging - maar ook we erg vermoeiend. En het is soms best jammer dat je dingen niet meer blanco kunt zien voor wat ze zijn. Soms zou ik mijn geheugen wel eens voor een stukje willen wissen. Al was het maar om die hele mooie film nog een keer opnieuw, als voor de eerste keer, te kunnen bekijken.


De stofjesfabriek
Los van alle logica is geluk wat mij betreft een redelijk ongrijpbaar fenomeen. Wanneer ik naar mijn eigen gemoedstoestand kijk, lijkt er vaak geen peil op te trekken. Soms ben ik gewoon gelukkig omdat ik me gelukkig voel. No particular reason…
Soms is geluk er dus gewoon. Ik kan het niet vastpakken of verklaren. Dan voel ik me goed omdat ik me goed voel. En soms voel ik me juist weer ongelukkig terwijl de omstandigheden vergelijkbaar zijn. 

Koffie: een betrouwbare geluksmaker.

Het doet bij mij de vraag opkomen in hoeverre het zo gewenste geluksgevoel gewoon bestaat uit ‘stofjes’. Zo ervaar ik vaak de grootse geluksmomenten na een goede dosis cafeïne. Ik heb wel eens dagen dat het er in de ochtend naar uit ziet dat het die dag helemaal niets gaat worden met mij… en na een eenvoudig kopje koffie rond 10.00 uur begint de machine ineens te draaien (zonder cafeïne zou dit stukje waarschijnlijk nooit geschreven zijn!).
Het geeft te denken over wat geluk nu eigenlijk is. De juiste cocktail van wat chemicaliën? Ook alcohol kan mij soms een euforisch gevoel brengen. Maar bij al dit soort stofjes die je kan gebruiken om het geluksgevoel te verhogen geldt helaas dat je er bijna altijd een prijs voor betaald.

Youp van ’t Hek is bij een van zijn conferences wel eens ingegaan op de opmars van de antidepressiva. Hij plaagde zijn publiek met de opmerking dat zo’n 10% van de aanwezigen in de zaal een beetje ‘chemisch vrolijk’ zat te wezen. Hiermee gaf hij direct de gangbare mening weer dat ‘gewoon vrolijk’ beter of echter is dan ‘chemisch vrolijk’. Dat is wat mij betreft maar zeer de vraag. Bij een wat mechanistische kijk op geluk kun je je zelfs afvragen of er überhaupt iets anders dan ‘chemisch vrolijk’ bestaat. En of mensen die antidepressiva slikken niet simpelweg een tekort aan een stofje aanvullen. Een beetje zoals je een tekort aan vitamine C aanvult met het slikken van een vitaminepreparaat…
Dit is een aardige vraag in de volgende context:
Stel dat er morgen een pilletje wordt uitgevonden waarmee je je een stuk gelukkiger gaat voelen, zonder bijwerking of nadelige neveneffecten. Zou je deze dan slikken?
Als ik daar over nadenk ga ik voor 'ja, de maximale dosis graag'. Want waarom eigenlijk niet?


Geluk is een keuze!
Gelukkig zijn of worden is voor veel mensen iets om na te streven. Daarmee is geluk is dus een markt! Er is dan ook een hele geluksindustrie om je te helpen gelukkiger te worden: zelfhulpboeken, gelukscoaches, een veelheid aan workshops en cursussen... Allen beloven ze tot op zekere hoogte de maakbaarheid van geluk.

Nu is er nogal een grote discrepantie tussen het geluk dat de geluksindustrie belooft te brengen en het geluk van de clientèle. Een tijdje terug ben ik met een vriendin naar een lezing geweest over ademtechnieken van art of living, een instituut dat ‘health and happiness’ belooft. Zelden zag ik in een zaal zoveel ongelukkige mensen bij elkaar zitten. De hele sfeer ademde het ongelukkig zijn. Tja, cursussen die geluk moeten brengen, trekken nu eenmaal vaak een publiek aan dat doorgaans tamelijk ongelukkig is. Mensen die al gelukkig en gezond zijn hebben het daar immers veel te druk mee en hoeven dus niet zo nodig het geluk te gaan zoeken. De geluksindustrie trekt dus vaak personen die ongelukkig zijn en gelukkig willen worden. En een dergelijke sfeer is er niet één waar ik gelukkig van word... Geluk werkt immers voor een deel aanstekelijk en ik ben zelf dan ook liever in een gezelschap van gelukkige mensen dan van personen die de tissues al in de aanslag hebben.


Naast de deprimerende bezoekers krijg ik ook vaak een gevoel van onechtheid bij het 'instant geluk' dat de geluksindustrie predikt. Zo zitten er tussen het aanbod ook cursussen en workshops waar de deelnemers al binnen één dag gelukkig kunnen worden. Na een doorbraak, zoals het lopen over kolen of het doormidden slaan van een plankje, vinden de deelnemers juichend en knuffelend hun ‘nieuwe ik’ en deze nieuwe ik is natuurlijk eindelijk helemaal zichzelf en gelukkig.
Ik heb zelf de nodige twijfels bij de bijna hysterische plaatjes die dit soort geluksdoorbraken te zien geven.
Een van de pioniers van dit soort workshops in Nederland, Emile Ratelband, is een mooi voorbeeld van deze 'onechtheid'. De man komt op mij over als een soort karikatuur van zichzelf. Voor mijn gevoel schuilt achter alle 'tjakkaas' en leuzen als 'je bent wat je denkt dat je bent' en 'geluk is een keuze' een bepaalde leegheid. In elk geval komt al dat geluk dat hier wordt geprojecteerd niet erg authentiek en geloofwaardig op mij over. Nu wil ik hier niet het geluk dat mensen vinden bij dit soort workshops klein maken, maar puur voor mezelf krijg bij het zien van een teveel aan dit type geluk een enorm verlangen naar hele grote hoeveelheden antidepressiva ;-).

 

Maakbaarheid van geluk Volgens Sonja Lyubomirsky, een autoriteit op het gebied van onderzoek naar geluk, heeft ieder mens een soort basis-geluksgevoel wat vast ligt in je genetische profiel. Ofwel gelukkig zijn zit voor een groot deel in je DNA. Een quote uit een boeksamenvatting op managementboek.nl: 'In ‘De maakbaarheid van het geluk’ toont Sonja Lyubomirsky aan dat het vermogen om een gelukkig leven te leiden al voor 50% bij geboorte vastligt. 10% wordt bepaald door omstandigheden en 40% door doelbewuste acties.'

Geluk zit in jezelf
Meer ‘echt’ komen op mij de stromingen binnen de Oosterse spiritualiteit over. De boodschap van deze diverse stromingen is in essentie vaak dezelfde: je moet het ego loslaten en onthechten aan materiële bezittingen en verlangens. Het geluk in jezelf zoeken. In stilte de reis naar binnen maken waar het geluk te vinden is. Dat is in het bewust-zijn.
Ik geloof dat hier veel waarheden in te vinden zijn. Bijna al het geluk wat je buiten jezelf zoekt, is tijdelijk van aard en ligt grotendeels buiten je beïnvloeding. Nog even kijkend naar mijn eigen geluklijstje: wat als het geen mooi weer is, de chocola op is en er even niemand beschikbaar is om mee te zoenen?

Maar goed, het is allemaal leuk en aardig deze Oosterse wijsheden, het is mij nog niet gelukt het grote geluk in mezelf te vinden en ik zoek het daarom nog steeds - deels - in de buitenwereld. Ik heb het wel al een paar keer geprobeerd. Recentelijk heb ik uit nieuwsgierigheid een keer een meditatiecursus gevolgd. Maar waar ik enkele medecursisten hoorde vertellen over bijzondere gewaarwordingen bij deze 'reis naar binnen’, voelde ik niet veel meer dan wat slaperigheid. En ik hoorde regelmatig een intern stemmetje me vertellen dat dit mediteren toch wel heel erg saai was ;-).

 

Geluksinzichten
Desalniettemin heb ik na 42 jaar op deze planeet enkele bruikbare geluksinzichten opgedaan.
Mijn grootste geluksinzicht staat eigenlijk in de header van deze site:
'It is good to have an end to journey toward; but it is the journey that matters in the end'.
(Een quote van Ursula K. LeGuin)

Een mooi reisdoel, maar neem de tijd...

Als je je nog niet wil of kunt onthechten zijn wensen en verlangens wat mij betreft juist goed. Je hebt immers een doel nodig om in beweging te komen. Zonder doel geen richting en zonder richting geen focus.
Alleen wanneer het verlangen of de wens wordt ingevuld, is het vaak afgelopen met de pret. Of zoals mijn moeder al zei: 'Het bezit van de zaak is het eind van het vermaak.' De kunst is dus om de weg naar het verlangen zo lang en boeiend mogelijk te maken. Want juist deze reis naar het doel toe maakt het leven zo interessant.
Dus: verlang je naar een hangmat op een bounty-eiland in de Malediven?
Dan heb je een prachtig (reis)doel! Maar wanneer je eenmaal in die hangmat zit, zul je je waarschijnlijk na een paar dagen gaan vervelen. Zelfs met een stapel goede boeken. Dus de reis kan het beste heel lang duren. Wellicht is het een idee om met Transsiberië Express van Moskou naar Beijing te trekken en tussendoor een tijdje te kamperen in Mongolië, om vervolgens zonder plan per trein, vliegtuig, bus en boot een poging gaan doen de eindbestemming te bereiken. Gedurende deze reis vind je waarschijnlijk vele schatten die je bij de snelste route nooit was tegengekomen (zie ook Serendipiteit).


Verder is af en toe ongelukkig zijn noodzakelijk om je gelukkig te kunnen voelen. Geluk bestaat immers bij de gratie van ongeluk; je hebt het contrast nodig om geluk echt te kunnen ervaren. Een bewust gekozen vorm van ‘lijden’ kan je geluksgevoel verhogen. Dat biertje op het terras is bijvoorbeeld extra lekker na een wandeling van zes uur door woest terrein. Een warm bad voelt extra comfortabel aan na twee weken primitief kamperen en in bovengenoemd voorbeeld zullen juíst de ontberingen van de reis het geluksgevoel in de hangmat doen verhogen.


Terug naar het begin van het artikel. Het slotzinnetje van 'Een Eigen Huis', namelijk: 'Toch wou ik dat ik net iets vaker, iets vaker simpelweg gelukkig was', blijft in mijn hoofd rondzingen. Eigenlijk zegt dat alles. Als gelukszoeker blijf ik dan ook op zoek naar een wat bestendiger geluksgevoel. Tips hiervoor zijn dus welkom!
Plaats een gelukstip op deze site. De best bruikbare tip wordt beloond met een etentje op mijn kosten. Met een tijdelijke geluksgarantie! 

Links:
Wat maakt ons gelukkig?  Onderzoek naar geluk uit MIND Magazine
Niet gelukkig, geld terug  TV-serie van de RVU over de maakbaarheid van geluk
The how of happiness  Sonja Lyubomirsky,