Politiek is het het afgelopen jaar weer even heel leuk geweest. Zo was de lange verkiezingsstrijd in de Verenigde Staten was er een met een hoge amusementsfactor. De speeches van Obama waren inspirerend en groots en ik ben er nog steeds niet over uit wat nu leuker was: de enthousiaste hockey mom Sarah Palin zelf, of de persiflages die rondom haar persoon gecreëerd werden. Ook de uiteindelijke verkiezing van Obama tot nieuwe president leverde prachtige en soms ontroerende plaatjes op. Kortom, het was genieten geblazen!

Ook in Nederland waren er recentelijk belangrijke verkiezingen: de waterschapsverkiezingen!
Zelf weet ik eerlijk gezegd niet wat een waterschap is of wat een waterschap doet, laat staan wat daarover te kiezen valt - maar dat terzijde. Ik ben in elk geval voor een droog Veldhoven en bij voorkeur voor schoon drinkwater.

Democratie ontleed
Als salontafelsocialist pur sang heeft politiek altijd wel mijn interesse gehad. Met de strijd om het presidentschap in de VS nog vers in mijn geheugen is het een mooi moment eens te kijken naar het achterliggende kiessysteem: democratie. Oftewel: burgers die mogen stemmen.
Democratie is in theorie een mooi systeem maar het heeft in de praktijk een aantal tekortkomingen. Het is daarom zeer de vraag of de democratie het juiste systeem is om de problemen van onze tijd mee op te lossen.

Yes, we can!

Eerst even een gedachten-experimentje:
Stel je wordt in een ziekenhuis opgenomen met een hevige buikpijn.
In plaats van een deskundige arts is er een groepje leken die democratisch gaan stemmen welke behandeling je gaat krijgen: blinde darm eruit, een antibiotica-kuur, een nieuwe lever, doorsturen naar psychiater, etc. Zou je daar een prettig gevoel bij hebben?

Het bruggetje van dit gedachten-experiment naar de politiek van vandaag is wat mij betreft snel gemaakt: we leven anno 2008 in een enorm ingewikkelde en snel globaliserende samenleving. Veel politieke en maatschappelijke vraagstukken zoals het milieu, ons sociale stelsel en de economie, zijn op z’n zachts gezegd complex. Neem bijvoorbeeld de huidige kredietcrisis die ons op pijnlijke wijze leert hoezeer het web wereldeconomieën onderling verweven is.
De gemiddelde burger heeft echter geen flauw idee hoe dit alles werkt en zo zullen maar weinig mensen het verband begrijpen tussen een werkloze zwarte man in Detroit die iets te gemakkelijk een hypotheek kan afsluiten en het feit dat de pinautomaten van Fortis alleen nog geld geven dankzij persoonlijk ingrijpen van Wouter Bos. Terwijl dit verband er wel degelijk is!
Toch mag deze zelfde burger, via het het uitbrengen van een stem, mede de richting bepalen van het te voeren economisch beleid. Het punt dat ik wil maken is dat het naar mijn idee onmogelijk is om een zinvolle stem uit te brengen over onderwerpen waar je weinig tot geen verstand van hebt.
 

Bewustzijn over eigen beperkingen
Bij de laatste verkiezingen in Nederland heb ik om principiële redenen niet gestemd.
Sterker nog: ik zou het er zelf geheel mee eens zijn als mijn stemrecht mij over een groot aantal zaken ontnomen zou worden! Er spelen politieke vraagstukken waar ik onvoldoende kennis van heb om daar iets zinnigs over te zeggen. Net zoals ik de vraag of de blinde darm eruit moet bij patiënt met buikpijn graag aan deskundigen overlaat, doe ik dat ook met een aantal te nemen beslissingen op politiek terrein.

Nu heb ik zelf in elk geval het bewustzijn dat mijn stem op veel gebieden niet erg onderbouwd is. Maar ik vrees dat dit bewustzijn over de eigen beperkingen bij veel medeburgers minder ontwikkeld is. Theo Maassen heeft het eens mooi verwoord: 'Niemand is slim genoeg om zijn eigen domheid te bevatten.'

Ik durf daarom gerust de stelling neer te leggen dat er politiek gezien nog nauwelijks gestemd wordt op inhoud. Deze is gewoonweg voor veel mensen te complex om te bevatten. Mensen stemmen voornamelijk op basis van:

• Gewoonte (Bijvoorbeeld: altijd CDA stemmen omdat je dat altijd al gedaan hebt of omdat je in een sociale omgeving zit die CDA stemt of omdat de partner CDA stemt)

• De 'Poppetjes' (Op een persoon in plaats van een partij)

• De ik-stem (in hoeverre appaleert een politicus aan de ik-factor)

Poppetjesdemocratie
Ons hele systeem van politieke partijen is gebaseerd op de gedachte dat je via een partij kan stemmen op een bepaalde ideologie en gedachtegegoed van een partij.
De praktijk leert dat het vooral de mensen zijn die een gezicht geven aan een partij geven bepalend zijn.
Zo doet D66 het bijvoorbeeld momenteel goed in de peilingen. Dat D66 het goed doet staat compleet los van het partijprogramma en heeft er ook niets mee te maken dat deze partij er nu beter in slaagt haar ideeën omtrent bestuurlijke vernieuwing aan de man te brengen. De enige reden dat de partij het goed doet in de peilingen is dat Alexander Pechtold het goed doet in de media. Een stem op D66 is dan ook vooral een stem op Alexander Pechtold. Wanneer Alexander Pechtold morgen stopt en een mindere mediaman hem opvolgt zullen de virtuele zetels weer gaan zoals ze gekomen zijn. Het gaat veel meer om de 'poppetjes' en hoe ze de boodschap brengen. In veel mindere mate om de ideologie en inhoud! Ons partijenstelsel is daarmee een illusie geworden.

Het interessante (en tevens beetje enge) van de ‘poppetjesdemocratie’ is dat één charismatisch en mediageniek persoon voldoende is om in enkele maanden de grootste partij in het land te worden. Zeker wanneer je nog geen regeringsverplichting hebt en goed weet welke onderbuikgevoelens in de maatschappij leven. Dat bovengenoemd scenario heel realistisch is was al te zien bij de opkomst van Pim Fortuyn. De LPF was een one-man-show waarbij de partij geheel gedragen werd door Pim Fortuyn. Dat deze 'personendemocratie' voor een land heel gevaarlijk is, werd duidelijk toen de LPF uiteindelijk in de regering terechtkwam. Politiek Den Haag veranderde door de LPF in een theater van de lach waarin hofnarren, grote ego’s, gelukszoekers en B-artiesten onderling de strijd aangingen om de titel van 'meest onbekwame politicus van het jaar'. Dit leverde qua entertainment natuurlijk prachtig amusement op, maar de vraag is of dit goed is voor een land. Een scenario zoals dat van Pim Fortuyn kan zich zo weer voordoen. Dat zelfs een weinig charismatisch persoon als Rita Verdonk (al is het dan maar tijdelijk) grote groepen kiezers aan weet te trekken, geeft te denken. Het geeft in elk geval eens te meer aan dat wanneer er een écht charismatische en mediagenieke Messias opstaat om het volk te gaan leiden, deze binnen de kortste keren kan rekenen op een gigantische achterban.

De ik-stem
Naast de problematiek van 'poppetjes-boven-inhoud' speelt nog een probleem wat de democratie minder geschikt maakt om de huidige wereldproblemen aan te pakken: de ik-stem.
Om het stemgedrag van mensen beter te kunnen begrijpen is het zinvol eerst even naar de meer primitieve instincten van ons mensen te kijken. Ik zal het eerst even bij mezelf houden:
wanneer ik een vers gebakken appeltaart ruik, dan is mijn primaire respons doorgaans: ETEN!
Wanneer ik in een winkel een leuk hebbedingetje zie dan is mijn primaire respons: HEBBEN!
Wanneer ik een aantrekkelijke vrouw zie is mijn primaire respons: SEX!

Een belangrijk woordje wat bij alle 3 bovenstaande zinnetjes terug komt is: ik.
Want het zou natuurlijk heel jammer zijn als die overheerlijke appeltaart door iemand anders gegeten wordt dan ik. En, zo mag het ook duidelijk zijn dat wanneer iemand anders dat leuke hebbedingetje krijgt, ik daar niet zoveel aan heb. En het is natuurlijk al helemaal niet de bedoeling dat de aantrekkelijke vrouw sex gaat bedrijven met wie dan ook ter wereld anders dan: ik.

Dit alles lijkt een beetje egocentrisch maar is het is wel mijn primaire respons. Het is hier niet de bedoeling om moralistisch te beschrijven hoe mijn primaire reactie in een ideale wereld zou moeten zijn, maar gewoon om de respons te noteren zoals deze is. En deze zal niet sterk afwijken van de meeste andere mensen die net als ik een vergelijkbaar basismateriaal (DNA, verlangens) hebben meegekregen. Nu is er met name in de ‘spirituele wereld’ nogal wat kritiek op bovenstaande 'ik-denken'. Er is in mijn denken namelijk een gedachte van schaarste (in de zin dat ik denk dat er niet genoeg taart is voor iedereen dus moet ik er snel bij zijn om mijn stuk naar binnen te werken). Zo bestaan er de 'overvloeddenkers', mensen die ervan overtuigd zijn dat er in onze wereld feitelijk sprake is van overvloed en dat alleen al een mindshift voldoende is om deze naar je toe te trekken. Nu zie je dit soort overvloeddenkers nog niet terug in de politiek. Wat bij uitstek een domein van schaarste is.
Deze overvloeddenkers noemen vaak de natuur als voorbeeld van een onuitputtelijke overvloed. Maar als mijn waarneming representatief is, is juíst het 'ik-denken' in de dierenwereld veel sterker ontwikkeld dan bij ons mensen.
Een voorbeeld: wanneer het voederbakje van mijn kat niet leeg is en er komt een hond op visite, dan wordt dit bakje standaard binnen enkele seconden schrokkend leeg gegeten. De hond ruikt het eten, en volgt zijn primaire respons. Ethische dilemma’s of het niet eerlijker zou zijn om dit overvloedig voedsel te delen met andere schepsels op deze planeet is voor mijn kat niet aan de orde. En eventuele begripsverwarring rondom ‘mijn’ en ‘dijn’ is de hond al helemaal onbekend.
De primaire eetrespons kan bij dieren zelfs zo sterk zijn dat deze fataal afloopt: zo heb ik in mijn studententijd een keer meegemaakt dat de cavia in ons studentenhuis zichzelf dood-at, nadat deze iets teveel etensresten van onze studentenmaaltijd in de kooi kreeg aangeboden.

Terug naar de politiek. Net zoals ik wil eten!, hebben! en sexen!, zal mijn stem er in eerste instantie op gericht zijn om het ik-belang te dienen. Dat geldt denk ik voor de meeste mensen.
Zo zal een succesvolle zakenman, (lid van de rotary- en de golfclub en met een leuk tweede optrekje in Marbella) waarschijnlijk op de VVD stemmen. De bijstandsmoeder eerder op de SP, en de door hangjongeren geterroriseerde senior zijn hoop vestigen op Geert Wilders (PVV). Veel mensen zoeken nu eenmaal de partij (‘persoon’) die het beste voor hun belangen zal opkomen.

De beste stuurlui...
Nu is het natuurlijk heel makkelijk om aan de zijlijn van het politieke spel te gaan staan en te vertellen hoe het niet moet. Sterker nog, één van mijn grote irritaties in verkiezingstijd is dat er wel erg veel mensen van alles gaan lopen roepen (met vaak de strekking dat Den Haag het weer moet oplossen). Maar deze mensen komen zelf met geen enkel bruikbaar en realistisch idee over hoe de problemen opgelost moeten worden. In die zin heb ik - in tegenstelling tot veel medeburgers - juist wel respect voor mensen in een politieke functie. Politici nemen in elk geval verantwoordelijkheid.

Personen/mediacratie.

Als democratie geen oplossing brengt, wat dan wel? Tja, dit is niet de gemakkelijkste vraag. Ook ik ben als blogger niet altijd van 'de oplossingen'. Zelf denk ik dat de wereld het beste af zou zijn met een comité van wijze mannen en vrouwen. Deskundigenregeringen waarop alle posten mensen komen die inhoudelijk kennis van zaken hebben. Deskundigenregeringen draaien om capabele mensen en niet om partijen. Zo krijgt Barack Obama mijn vertrouwen omdat ik vertrouwen heb in Barack Obama. Dat staat los van partijenideologie (Democraat of Republikein - Sterker nog ik weet amper wat die verschillen omvatten). In ons eigen land zie ik graag politici als Jan Marijnissen, Ronald Plasterk en Wouter Bos terug in een comité van 'wijze mannen en vrouwen'. Om de simpele reden dat dit allen, los van partijen, naar mijn idee capabele mensen zijn.

Wat mij betreft zouden comités van wijze mannen en vrouwen bij voorkeur niet democratisch gekozen worden.
De hele klucht rondom een partij als TON geeft weer opnieuw aan dat het voor ons burgers lastig is om inhoud te herkennen (of zijn er echt mensen die geloven dat Rita het fileprobleem voor eens en altijd gaat oplossen dankzij tips uit een forumdiscussiegroepje op de TON-website?). Nu heeft gebakken lucht het kenmerk dat deze uiteindelijk altijd verdampt (zie bijvoorbeeld de teloorgang van de LPF en meer actueel: het wegzakken van TON in de peilingen). Maar voor de lucht is opgetrokken kan de rookwolk voor aanzienlijke schade zorgen.
Ofwel, wanneer er een post vrij komt kan het comité van wijze mannen en vrouwen wat mij betreft zelf een bekwame opvolger zoeken.

Het probleem met een dergelijk politiek systeem (waar niet de burger de vertegenwoordigers kiest maar het comité van wijze mannen en vrouwen zelf de samenstelling beheerd), is dat deze politieke elite veelal dezelfde oerinstincten heeft als ik. En met hun positie al snel in de ban raken van macht, het ego en het overheerlijke economische graaispel. Binnen het machtsblok krijg je dan al snel weer vriendjespolitiek en machtsmisbruik. Zo had ik aan bovengenoemd lijstje van nederlandse politici bijna Marianne Thieme toegevoegd. De vraag is echter of dat ik dat doe vanwege haar kwaliteiten als politicus of omdat Marianne een gewaardeerde Hyves-vriendin is en ik haar eigenlijk ook niet onaantrekkelijk vind. Zelfs mijn voordracht van de politicus van het jaar, Wouter Bos, is in mijn geval enigszins verdacht omdat ook hier een ik-factor kan meespelen (zo kreeg ik toevallig vandaag mijn stuk van de ICESAVE-taart veilig teruggestort met dank aan Wouter Bos. En ook het feit dat dit geld kon worden bijgeschreven op mijn privérekening bij ABN-Amro, is grotendeels te danken aan Wouter, die van ABN-Amro een staatsbank maakte in plaats van ...).

Een comité van wijze mannen en vrouwen zal dus op één of andere wijze de mindshift moeten maken van 'ik' naar 'wij' en het algemene belang altijd laten prevaleren boven het eigenbelang. En ik heb geen idee hoe je die zekerheid kan inbouwen wanneer deze indruist tegen onze menselijke natuur. Dit idee vraagt dus nog om wat nadere uitwerking. Meedenken in Karel’s nieuwe politieke denktank? Ik stel mijn salontafel daar graag belangeloos voor beschikbaar.